Bên bến sông Ô Lâu, trong không gian thanh bình của ngôi nhà rường đã hơn trăm năm tuổi, ông Lê Trọng Diễn (76 tuổi) mơ màng nhìn lên những bình gốm của mình. Bộ sưu tập gốm cổ có tuổi đời hơn 100 năm. Tất cả đều là gốm Phước Tích và ông Diễn dùng chính ngôi nhà rường của mình để làm thành một bảo tàng gốm nho nhỏ. Trầm mặc với bảo tàng cá nhân của mình, ông Diễn đầy trăn trở. Chiến tranh đã khiến nhiều người làng gốm ly tán. Sau năm 1975, người làng họp nhau để mở lại nghề gốm. Cả làng đã xây dựng 1 lò cốc, lò thanh sản xuất các đồ dùng trong gia đình và nghề gốm đã có giai đoạn “lên hương” khi sản phẩm có thêm nhiều mẫu mới, có cả gốm thô sơ và gốm tráng men…. Đây là giai đoạn thịnh hành nhất của nghề gốm Phước Tích mà đặc biệt khi được thành lập hợp tác xã để sản xuất. Nhưng rồi trước cơn lốc của thị trường với nhiều sản phẩm gốm giá rẻ tràn ngập, người làng gốm chênh chao khi sản phẩm không thể cạnh tranh được với các mặt hàng mới. Làng gốm cứ thế lụi dần, đến bây giờ số người làm gốm trong làng đếm không quá một bàn tay.

Ông Diễn bảo, ở làng bây giờ chỉ còn vài người thạo nghề gốm, như bà Tám hay bà Bê, ông Diễn, và chủ lò gốm còn lại duy nhất trong làng là anh Lương Thanh Hiền chuyên sản xuất và giới thiệu nghề làm gốm. Ông Diễn, vẫn với niềm nuối tiếc của mình cứ nói mãi về gốm Phước Tích với hết người này đến người khác khi đến tham quan ở làng cổ này. Gốm Phước Tích được nung rất kỹ, lò đắp kiên cố nhiệt cao, lửa lúc nào cũng đượm hồng, nhờ thế mà sản phẩm không nứt, không giòn, giữ nhiệt. Chính vì thế, gốm Phước Tích nổi tiếng bởi độ bền và tinh xảo, bởi được làm bằng tay và đun bằng củi. Từng đoàn khách đến và khách đi, ông Diễn lại gửi vào đó nỗi niềm của mình với gốm, chênh chao và day dứt.

Trong thanh mát đầu hè, làng Phước Tích là một trong bốn ngôi làng cổ của Việt Nam được công nhận là di tích quốc gia. Sau khi được công nhận, đến nay làng cổ Phước Tích đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ và toàn diện trên tất cả các lĩnh vực nhưng vẫn trăn trở một nỗi niềm. Ông Hồ Văn Tư (82 tuổi), lão làng trong nghề gốm cũng không khỏi tiếc nuối khi nghề gốm với tuổi đời gần 500 năm của làng có nguy cơ thất truyền. Người làng không còn mặn mà với gốm, những người trẻ cũng đi học hay đi làm ăn xa, làng chỉ còn lại một số người cặm cụi với gốm và làm du lịch. Ông Tư âu lo, rằng nếu không nhanh có lẽ nghề gốm của làng có nguy cơ biến mất vĩnh viễn. Nỗi lo ấy của ông, cũng là nỗi lo của người làng, nhất là những người nặng lòng với gốm cổ như bà Tám hay bà Bê, ông Diễn, hay anh Hiền.

Nghề gốm cổ từng vang danh như thế, từng được chọn để dùng trong hoàng cung ngày trước lẽ nào lại bị mai một? Câu hỏi ấy khiến nhiều người phải đau đớn. Nhưng mới đây vào ngày 18/3/2023, tại làng cổ Phước Tích, Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp Phân viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Huế và UBND huyện Phong Điền tổ chức Hội thảo khoa học “Nghiên cứu phục hồi nghề thủ công truyền thống gốm Phước Tích gắn với phát triển du lịch bền vững”. Đã có rất nhiều ý kiến đóng góp để xây dựng, định hướng phục hồi nghề thủ công truyền thống gốm Phước Tích, cùng với đó gắn nghề gốm với phát triển du lịch bền vững. Đó là, làm thế nào để việc phục hồi nghề gốm truyền thống, bảo tồn di sản văn hóa làng nghề phải đem đến giá trị thiết thực cho cộng đồng, phát triển kinh tế địa phương cũng như ngành du lịch tỉnh Thừa Thiên - Huế, hay xây dựng sản phẩm du lịch từ di sản văn hóa làng và nghề gốm truyền thống Phước Tích…

Làng cổ Phước Tích với những lợi thế về quần thể nhà rường cổ, hệ thống di tích, đình, chùa, miếu, nhà thờ, di tích văn hóa Chămpa, làng gốm cổ... đang trở thành điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch trong và ngoài nước. Và nhiều người đến tham quan làng cổ, ngoài những di tích văn hóa một thời, thì tự tay làm gốm cũng đã trở thành một trải nghiệm thú vị với từng người. Một hướng phát triển mới gắn với du lịch cũng được mở ra cho làng khi khách du lịch khi đến thăm có thể thực hành làm gốm, tham gia vào các công đoạn cho đến khi hoàn chỉnh một sản phẩm gốm đất nung dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân. Những sản phẩm do du khách tự tay làm sẽ được cho vào lò nung chín và du khách mang về.

Người làng gốm đã được thắp lên hy vọng cho trăm năm nghề cổ của mình. Dẫu còn cả một chặng đường dài và nhiều truân chuyên cho nghề gốm của làng cổ, nhưng chí ít có được sự quan tâm của các bộ ban ngành và chính quyền địa phương từ tỉnh đến huyện, gốm Phước Tích im vắng lò nung bao năm qua chắc chắn sẽ lại đỏ lửa. Người làm gốm trong làng sẽ hy vọng được sống lại với nghề, và gốm Phước Tích không chỉ đơn thuần là vật dụng thường nhật, mà có thêm nhiều vai trò khác như một vật lưu niệm để trưng bày cho mỗi chuyến đến và đi của du khách ở đất này. Cơ hội để khôi phục lại nghề cổ, có lẽ mỗi hộ dân ở Phước Tích hôm nay chắc chắn đều góp phần gìn giữ, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của một ngôi làng bên dòng Ô Lâu hiền hòa, thơ mộng ấy.

Ông Nguyễn Vũ, Giám đốc Ban quản lý làng cổ Phước Tích cho biết:  Thời gian qua, người Phước Tích luôn trăn trở với việc định hình sản phẩm mới, cải tiến kỹ thuật nhằm níu giữ sự tồn tại cho làng nghề. Thợ gốm Phước Tích đã tiếp thu kỹ thuật làm gốm mỹ nghệ, đồ gốm trang trí nội thất. Hiện nay, du lịch Phước Tích có 9 loại hình dịch vụ du lịch như tham quan nhà rường, lưu trú, ẩm thực, xe đạp, quảng diễn nghề gốm, làm bánh, giao lưu văn nghệ,…Các dịch vụ hầu hết được phục vụ chu đáo, nhiệt tình, mến khách góp phần đáp ứng nhu cầu giao lưu, tìm hiểu văn hóa địa phương của du khách. Với dự án phục hồi nghề thủ công truyền thống gốm Phước Tích gắn với phát triển du lịch bền vững, người Phước Tích hy vọng sẽ khôi phục và phát triển được nghề truyền thống của mình.

Nguồn: Báo Công an nhân dân